منافع حاصل از تجارت بین الملل برای هر کشوری از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که بخش عمده ای از اقتصاد کشورها از طریق ارتباطات بازرگانی با سراسر جهان، رشد و توسعه می یابد. از این رو با توجه به اهمیت مبحث معاملات بین المللی و بازرگانی جهانی، اصول و قواعد زیادی برای آن تنظیم شده است و گمرک هر کشوری مرجع رسیدگی به این قوانین و نظارت بر عملکرد تجارت بین الملل خواهد بود. نحوه ترخیص کالا از گمرک یکی از اصول مهم در تجارت بین الملل می باشد. اما مراحل کامل ترخیص کالا در گمرک ایران چگونه است؟ در این مقاله قصد داریم برای پاسخ دادن به این سوال، اطلاعات جامعی را در اختیار شما عزیزان قرار دهیم.
برای ترخیص کالا از گمرک در گام نخست باید با ارائه مدارک مربوط به صاحب کالا و یا نماینده قانونی وی، نسبت به تکمیل فرم های مربوطه (فرم الف-ب-ج) و امضاهای لازمه و احراز مدارک در سیستم کدینگ گمرک اقدام کرد. در این صورت دو کد به صاحب کالا ابلاغ می گردد. کد اول یک کد نه رقمی است که برای شرکت مربوطه در نظر گرفته می شود و کد دوم نیز همان شماره ملی صاحب کالا و یا فرد نماینده است. همچنین در این مرحله باید کلیه مدارک مربوط به صاحب کالا و وکیل قانونی وی، پس از احراز به مهر “احراز شد” ممهور گردد. مدارک مربوط به صاحب کالا برای احراز در گمرکات در مراجعه نخست، عبارتند از : اصل کارت بازرگانی، اصل کارت ملی، کپی تمامی صفحه های کارت بازرگانی و کپی صفحه کارت ملی مربوط به صاحب کالا.
مدارک مربوط به نماینده صاحب کالا نیز شامل این موارد است:
بعد از آن صاحب کالا و یا نماینده قانونی وی می تواند به بخش ورود اطلاعات مراجعه و فرم اولیه اظهار نامه را دریافت کند. تمامی اطلاعات درخواستی در متن و ظهر اظهارنامه باید به درستی تکمیل گردد. صاحب کالا می تواند اظهار نامه را در داخل شرکت تکمیل نماید و فقط برای استعلام نرخ ارز به گمرک و یا سایت آن مراجعه نماید. شایان ذکر است نرخ ارز به طور هفتگی توسط گمرک اعلام می گردد و تا پایان هفته نیز معتبر خواهد بود. اما چنانچه نرخ ارزی در سایت اینترنتی گمرک ایران اعلام نگردد باید از طریق خود گمرک آن را پیگیری کرد. اصولا تمامی ارزهای رایج دنیا در سالن اصلی گمرک بر روی برد مخصوص قابل مشاهده است.
با تکمیل اظهار نامه اولیه و تحویل آن به بخش ورود اطلاعات، اظهارنامه وارد سیستم گمرک می گردد. همچنین لازم است بدانید اظهار کننده بایستی ارزش کالا و همچنین وجوهی را که خود محاسبه کرده به صورت تفکیک شده در ظهر اظهار نامه مربوط به وارد کننده منتقل سازد که قطعا این ارقام درج شده باید با ارقام محاسبه شده توسط کامپیوتر برابر باشد. پس از ورود اطلاعات مذکور، کاربر باید با کنترل اظهار نامه موجود در سیستم و دریافت تائیدیه آن، نسبت به ذخیره نمودن اظهارنامه در رایانه کاربر و رایانه مرکزی اقدام نماید. شماره ذخیره محلی توسط کاربر در بخش بالای اظهار نامه یادداشت می گردد. رایانه مرکزی نیز با ذخیره نمودن اظهارنامه، شماره ذخیره در سرور را در خانه شماره ۷ مندرج می سازد. این شماره از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا در مراحل دیگر انجام تشریفات گمرگی، اظهارنامه به واسطه همین شماره فراخوانی شده و عملیات لازم بر روی آن صورت می گیرد.
با اتمام این مرحله، اظهار نامه کامپیوتری چاپ و به همراه اظهار نامه دستی به صاحب کالا یا نماینده قانونی وی تحویل داده می شود تا پس از کنترل و مقایسه امضاء گردد. اگر در این مرحله مغایرتی مشاهده شود،کاربر به کمک شماره ذخیره محلی، اظهار نامه را فراخوانی کرده و نسبت به اصلاح آن اقدام می نماید. پس از کنترل محلی وکنترل با سرور، با حذف اظهارنامه قبلی از رایانه محلی، اظهار نامه جدید و اصلاح شده جایگزین آن شده و شماره عطف جدیدی به آن اختصاص داده می شود. سپس باید به قسمت لاک و مهر مراجعه کرده تا پس از منگنه نمودن کلیه مدارک، آنها را لاک و مهر نمایند و همچنین تمامی مدارک و اسناد مربوطه به مهر “تماماً استفاده شد” ممهور گردد.
در این مرحله اظهار کننده باید اظهار نامه چاپی و دستی خود را به انضمام فیش بانکی، اسناد و مجوزهای مورد نیاز دیگر که با توجه به کد مندرج در متن اظهار نامه مشخص می گردد، جهت رسیدگی به بخش پذیرش اظهار نامه ارائه نماید. در این بخش وجود اسناد لازم و متعلق بودنشان به اظهارکننده به صورت اجمالی مورد بررسی قرار می گیرد. مسئولیت کامل بودن مدارک و اسناد ارائه شده و همچنین صحت مندرجات آنها بر عهده صاحب کالا خواهد بود. با فراخوانی اظهارنامه از طریق رایانه مرکزی و مطابقت مندرجات آن با اطلاعات موجود در رایانه مرکزی، سیستم یک شماره تحت عنوان شماره ثبت اظهارنامه (کوتاژ) را به اظهارنامه تخصیص خواهد داد.
لازم به ذکر است صاحب کالا فقط تا قبل از اختصاص شماره ثبت به اظهار نامه توسط سیستم، می تواند هرگونه تغییر یا اصلاحی را در متن اظهار نامه ایجاد نماید. پس از پذیرش اظهارنامه، تمامی اسناد ارائه شده، به استثناء فیش بانکی به اظهار نامه الصاق و لاک و مهر می گردد. سپس شماره کوتاژ در قسمت (الف) اظهار نامه چاپی به صورت دستی درج شده و اظهار نامه همراه با اسناد ضمیمه به منظور انجام کنترل های گمرکی به بخش ارزیابی ارسال می گردد.
در این مرحله کالای مورد نظر برای ترخیص از لحاظ فیزیکی مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. بعد از این ارزیابی، ارزیاب نسبت به ظهر نویسی اظهارنامه وکنترل وجوه پرداختی و دیگر مقررات اقدام و پس از پایان تمامی این کنترل ها، متن اظهارنامه را امضا و آن را تحویل کارشناس سرویس ارزیابی می دهد. کارشناس سرویس ارزیابی نیز در صورت صحت اظهار، اظهار نامه را امضاء و تحویل رئیس سرویس ارزیابی می دهد. رئیس سرویس ارزیابی توسط شماره عطف وکد اظهار کننده که در متن اظهار نامه نوشته شده و یا از طریق شماره کوتاژ، اظهارنامه را فراخوانی و با استفاده از رایانه به ارزیابی سیستمی آن مبادرت می نماید، سپس شماره ارزیابی تعیین شده توسط سیستم را به صورت دستی در محل مربوطه (قسمت (ب) اظهار نامه) وارد و اظهار نامه را امضاء می کند.
لازم به ذکر است در صورتی که در عملیات ارزیابی نیاز به انجام تغییراتی در اظهار نامه باشد، رئیس سرویس ارزیابی و یا کارشناس مربوطه نسبت به اصلاح اظهارنامه قبلی که منجر به ایجاد اظهارنامه جدیدی خواهد شد اقدام می نماید. پس از آن اصلاحیه یا اظهارنامه متمم در یک نسخه چاپ و جهت امضاء و پرداخت تفاوت به صاحب کالا تحویل داده می شود. اظهار نامه نهایی اصلاح شده پس از این که دوباره توسط رئیس سرویس ارزیابی مورد ارزیابی سیستمی قرار گرفت، با درج شماره ارزیابی در محل مربوطه، امضاء می گردد و به واحد صندوق و صدور پروانه تحویل داده می شود.
صندوقدار در مرحله نهایی، اظهارنامه مربوطه را از سیستم فراخوانی کرده و مبلغ فیش ارائه شده را با مبلغ محاسبه شده توسط سیستم در خانه ۴۷ اظهار نامه مقابله می کند و در صورت تائید، رسید صندوق را بر اساس اطلاعات مندرج در خانه های اظهار نامه در رایانه تکمیل، کنترل و تائید، می نماید. پس از آن فیش بانکی از اسناد جدا شده و پروانه گمرکی صادر می گردد. پروانه چاپ شده از طریق مسئول صندوق مهر و امضاء گردیده و شماره آن در دفتر مربوطه وارد می گردد. سپس با اخذ رسید به صاحب کالا تحویل داده می شود.
چنانچه وسیله حمل کالا، خارجی باشد باید معادل (۱۰%) به حساب وزارت راه واریز گردد که اصل فیش بانکی آن به بارنامه ضمیمه شده ولی کپی آن جهت صدور صورت حساب برای اطلاع صاحب کالا نزد وی باقی خواهد ماند. بعد از دریافت پروانه گمرکی یا همان برگ سبز گمرکی باید آن را جهت امضاء به کارشناس مربوطه ارائه و پس از اظهار نظر کارشناس به رئیس سرویس ارزیابی تحویل داد. در آخر می بایستی به کارشناس مربوطه در درب خروج مراجعه نمود تا وی پس از مرور کلی مدارک نسبت به امضاء برگه سبز گمرکی اقدام کرده و در این صورت اجازه بارگیری کالا صادر می گردد. دو بخش نهایی ترخیص کالا شامل صدور بیجک و تهیه صورت حساب و ارائه گزارش کار است که در ادامه به آنها می پردازیم.
بعد از این که اجازه بارگیری دریافت شد باید با مراجعه به انبار، نسبت به صدور بیجک اقدام کرد. برای این کار پروانه گمرکی به همراه یک کپی از آن به متصدی مربوطه تحویل می گردد و متصدی مربوطه پس از انجام محاسبات و نظارت های لازم، قبض پرداخت را صادر می نماید. برای پرداخت قبض مذکور باید به بانک مراجعه کرده و سپس فیش پرداختی به متصدی مربوطه تحویل داده شود. متصدی با دریافت فیش پرداختی برگه مربوطه را امضاء خواهد کرد. سپس می توان با مراجعه به انبار مربوطه، نسبت به تحویل کالا از انبار اقدام کرد. با تحویل کالا از انبار، به منظور بازرسی و کنترل نهایی، کالا تا نزدیکی درب خروجی حمل می گردد.
متصدی درب خروج مدارک و اسناد مربوطه را مورد بازرسی نهایی قرار می دهد و در صورتی که خروج کالا از نظر وی مانعی نداشته باشد تاریخ خروج کالا از درب گمرک به همراه نام و امضای صاحب کالا یا نماینده قانونی وی ثبت می گردد. از این لحظه کار گمرک تمام شده و صاحب کالا می تواند کالای خود را توسط شرکت های حمل و نقل گمرکی بارگیری کرده و به انبار خود منتقل سازد.
فرآیند ترخیص کالا از گمرک با تحویل تمامی صورتحساب ها و تصفیه حساب به پایان می رسد. به همین منظور صاحب کالا باید نسبت به تهیه صورت حساب اقدام نماید وکلیه مخارج مربوط به کرایه و همچنین سایر هزینه های دیگر نظیر قبض پرداختی به انبار و ده درصد اضافی واریزی به حساب وزارت راه (در صورتی که شرکت حمل کننده کالا خارجی باشد) را لیست کرده و ارائه نماید.